Opinia przygotowana przez Neurologopedów, surdologopedów pracujących w PPP numer 7 w Gdańsku

Program Percepcja słuchowa jako narzędzie do wspomagania i usprawniania percepcji słuchowej i koncentracji uwagi słuchowej

Technologie informacyjno-komunikacyjne (TIK, ang. ICT) pełnią ważną rolę w edukacji oraz działaniach diagnostycznych i terapeutycznych na wszystkich etapach nauczania. Technologie informacyjne, jak podkreśla Marzena Kowaluk-Romanek (2014), stwarzają nowe możliwości do pracy z osobami ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się – wspomagają ich rozwój, wspierają w codziennym życiu i ułatwiają naukę.

Komputer pozwala też na itensyfikację niektórych etapów pracy terapeutycznej/ logopedycznej, ułatwia ją, a także uatrakcyjnia (Walencik-Topiłko, 2005). Multimedialne programy edukacyjne w nauczeniu przedszkolnym i wczesnoszkolnym wykorzystuje się głównie w celu wspierania procesu kształcenia. Są to, jak podaje Anna Watoła (2006, s. 111):

• Programy uczące – uczące określonych umiejętności, np. nauczanie języków obcych;
• Programy prezentujące materiał nauczania – książki elektroniczne, podręczniki, aplikacje multimedialne;
• Programy wspierające proces opanowania materiału nauczania – programy wspierające poszukiwania informacji, np. bazy danych, katalogi itd.;
• Programy rozwijające umiejętności twórcze – dotyczące twórczości artystów;
• Gry i zabawy edukacyjne;
• Monitoring dydaktyczny- bazy danych o uczniach, arkusze kalkulacyjne;
• Programy wspomagające narzędziowo proces kształcenia – wspomagające projektowanie, tworzenia prezentacji, bazy zarządzające filmami wideo.

Na etapie wczesnym, poprzedzającym naukę czytania i pisania szczególną rolę odgrywają zabawy multimedialne dynamizujące wszechstronny rozwój dziecka, programy komputerowe dotyczące wspierania umiejętności rozpoznawanie liter i cyfr. W kolejnych etapach nauki szkolnej zaleca się stosowanie programów uczących, ćwiczeń i gier edukacyjnych oraz programów prezentujących materiał nauczania, programów użytkowych i informacyjnych. Programy z serii mTalent można określić jako programy uczące, prezentujące materiał nauczania, czy też zawierające monitoring dydaktyczny. Jednocześnie, co należy podkreślić, wykorzystanie nowoczesnej technologii informatycznej, pozwala wyjść poza tradycyjną diagnostykę i terapię pedagogiczną i logopedyczną (patrz: Siemieniecki, 2005, s. 25)

Praca z wykorzystaniem programów komputerowych wpływa na usprawnianie zaburzonych funkcji czyli umożliwia rozwijanie sprawności językowych, percepcyjno-motorycznych, doskonalenie pamięci, koordynacji wzrokowo-ruchowej oraz wspiera koncentrację uwagi u dziecka. Komputer jest narzędziem, który pozwala na wielokrotne ćwiczenia określonej umiejętności, oraz wyćwiczenie jej do określonego poziomu. Jednocześnie programy komputerowe dają możliwość nauki kontroli i samokontroli wykonywanych działań przez dziecko, czy też ewaluacji tych działań przez nauczyciela (patrz: Urbanek, 2013). Zatem wykorzystanie komputera w edukacji i terapii może przyczynić się nie tylko do zwiększenia działań edukacyjnych, ale również pozytywnie wpłynie na komfort psychiczny uczniów (Juszczyk, 1997).

Często wśród dzieci z zakłóceniami, czy też zaburzeniami percepcji słuchowej, z zaburzeniami koncentracji uwagi opartej na analizatorze słuchowym pojawia się niechęć do podejmowania ćwiczeń, które głównie angażują funkcje słuchowe. Dlatego ważnym celem jest przełamywanie tej niechęci, do tego celu może służyć program Percepcja słuchowa. Poniżej przedstawiono zalety stosowania nowych technologii we wspieraniu rozwoju, terapii i edukacji dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się (patrz: Dylon, 2007; Kowaluk-Romanek, 2014) w kontekście zalet programu z serii mTalent – Percepcja słuchowa:

1. Metody, które są dynamiczne i elastyczne, można je dopasować do możliwości i preferencji ucznia. Możliwość wyboru wśród dostępnych materiałów tych, które odpowiadają własnym potrzebom i stylom uczenia się.

Program Percepcji słuchowej stwarza takie możliwości, a wręcz narzuca i zachęca do takiego podejmowania działań terapeutycznych. Program bowiem przeznaczony jest do pracy z dzieckiem/dziećmi pod kontrolą terapeuty, który dobiera rodzaj, liczbę i poziom wykonywanych zadań indywidualnie do dziecka/dzieci. Nauczyciel/ Terapeuta powinien zawsze dopasować zadania do możliwości rozwojowych i psychofizycznych dziecka, do jego wydolności, stopniując poziom stawianych przed nim trudności.

2. Atrakcyjność przekazywania treści. Dzięki różnorodnym formom prezentacji ćwiczenia są chętniej wykonywane przez dzieci, a co za tym idzie treści lepiej zapamiętywane.

Atrakcyjny sposób przekazywania wiedzy w programie Percepcja słuchowa, tzn. bogata i ciekawa, ale jednocześnie jednoznaczna grafika, dwie wersje transkrypcji poleceń (audio i tekstowa), duża ilość efektów dźwiękowych motywuje do samodzielnego wykonywania zadań przez dziecko. Program Percepcja słuchowa stanowi również cenne źródło wsparcia dla Nauczyciela/ Terapeuty, gdyż zawiera ponad 500 ekranów interaktywnych, ale również ponad 100 kart pracy, łatwych do wydrukowania, które mogą stanowić uzupełnienie i kontynuację pracy w domu.

Aplikacja angażuje jednocześnie różne zmysły dziecka (wzrok, dotyk, a nawet ruch), choć najbardziej skupia się na wykorzystaniu funkcji słuchowych, pozwala to na uruchomienie mechanizmów kompensujących. Zastosowano również zasadę znacznego zróżnicowania w stosowaniu określonej liczby informacji, tzn. ekrany zawierają większa lub mniejszą liczbę informacji wizualnej, czy też dźwiękowej (Siemieniecki, 2005, s. 25), co pozwala na jak najlepsze dobranie odziaływania na dziecko z określonym stopniem deficytu, czy przejawianych trudności.

3. Aktywizacja ucznia. Zwiększenie zdolności postrzegania i koncentracji. Możliwość kontrolowania i monitorowania tempa uczenia się, rozwijania/ doskonalenia umiejętności.

Dużym atutem programu Percepcja słuchowa jest czterostopniowy system motywacyjny, który ma za zdanie raportować postępy dziecka, ale jednocześnie dostarczać mu wzmocnień pozytywnych. Pierwszym są dźwięki pośrednie sygnalizujące dobrze lub źle udzieloną odpowiedź, drugim progres graficzny na dole ekranu, trzecim raport z wykonania danej jednostki terapeutycznej, czwartym są animacje ukazujące się po wykonaniu ćwiczenia w 100%. Program został w ten sposób skonstruowany, że w przypadku udzielania błędnej odpowiedzi dziecko samo musi znaleźć błąd i dokonać korekty. Warto podkreślić to fakt, że niektóre z animacji zostały wymyślone przez dzieci, a następnie narysowane i zaanimowane według tych projektów.

4. Zwiększenie efektywności uczenia się/korygowania i kompensowania oraz trwałości efektów nauczania/ terapii. Odziaływania na sferę poznawczą i emocjonalną poprzez interakcje wielomodalne.

Ćwiczenia zostały tak skonstruowane by odnosiły się do sytuacji znanych dziecku, by ekrany i ćwiczenia na nich zawarte zaciekawiły dziecko i jednocześnie dostarczyły mu przyjemności. Ćwiczenia, zwłaszcza dla młodszych dzieci, oparte są na materiale obrazkowym, a dla starszych na materiale literowym. Część programu Percepcja słuchowa (Zabawy słuchowe) ma pobudzić dziecko do tworzenia przestrzennych wyobrażeń słuchowo- wzrokowych oraz ruchowo- słuchowych.

5. Nauka zdrowej rywalizacji. Rozwianie pozytywnych cech charakteru: dokładności, cierpliwości, wytrwałości.

Dziecko uczy się cierpliwości, gdyż musi poczekać na wysłuchanie polecenia do końca i dopiero wtedy może wykonać ćwiczenie. W programie Percepcja słuchowa zostały również przygotowane ćwiczenia, w których może brać udział dwójka dzieci, czy też nauczyciel/terapeuta i dziecko i rywalizować ze sobą o szybsze czy też dokładniejsze wykonanie ćwiczenia.

6. Ćwiczenie umiejętności nawiązywania i utrzymywania kontaktów z innymi ludźmi, uczenie współpracy.

W programie zostały zawarte również ćwiczenia dotyczące prozodii i rozumienia emocji wyrażonych głosem. Ich celem jest przybliżenie zagadnień dotyczących prozodycznych cech mowy, gdzie dźwięki różnicowane są pod kątem wysokości i długości trwania. Dużym atutem programu jest również dołączony mikrofon, który pozwala na nagrywanie i odsłuchiwanie swojego głosu.

7. Odnalezienie swoich mocnych stron. Poszerzanie horyzontów.

W programie znajdują się zadania o różnym stopniu trudności, co pozwala na zindywidualizowanie pracy z dzieckiem, ale jednocześnie pozwala na odnalezienie i odkrycie jego mocnych stron. Jednocześnie obsługa programu jest intuicyjna i przejrzysta, co ułatwia dziecku i terapeucie poruszanie się po programie. W programie duży nacisk został położony na podkreślenie sukcesów dziecka, poprzez sygnały dźwiękowe i animacje.

8. Przywracanie wiary w siebie. Program oferuje i wspomaga doświadczenia sukcesu, stwarza również poczucie bezpieczeństwa. Dziecko może być w swoich działaniach samodzielne i niezależne.

W przypadku uczniów zastosowanie technologii komputerowej wpływa na stworzenie bezpiecznego środowiska terapeutycznego, program jest cierpliwy, nie krytykuje, pozwala na przyswojenie i powtórzenie wiadomości. Działa to motywująco na dziecko i przywraca mu wiarę w siebie. Dzięki wykorzystaniu w terapii programów komputerowych zajęcia terapeutyczne są mniej męczące dla dziecka (Krasowicz-Kupis, 2009, s. 211).

Program komputerowy Percepcja słuchowa wychodzi naprzeciw zapotrzebowaniu uczniów, nauczycieli jak i terapeutów, wpisuje się w nowe spojrzenie na edukację i terapię. Jest to obecnie najbardziej obszerny tematycznie i materiałowo dostępny na rynku program dotyczący percepcji słuchowej.

Wykorzystanie nowych technologii pozwala nauczycielowi/terapeucie na uatrakcyjnienie specjalistycznej terapii pedagogicznej i logopedycznej, zajęć dydaktycznych, zajęć korekcyjno-kompensacyjnych, rewalidacyjnych prowadzonych w formie grupowej i indywidualnej.

W ćwiczeniach zaproponowanych w programie Percepcja słuchowa starano się skupić głównie na zaangażowaniu funkcji słuchowych. By ułatwić korzystanie z programu dokonano podziału materiału na siedem działów:

1. Rozpoznawanie i różnicowanie dźwięków
2. Sekwencje i rytmy
3. Słuch fonemowy
4. Analiza i synteza słuchowa
5. Pamięć słuchowa
6. Rymy i zagadki
7. Zabawy słuchowe

Ćwiczenia zostały dobrane w taki sposób by nauczyciel/terapeuta dobrał rodzaj, stopień trudności i liczbę zadań do wykonania zgodnie z celem rozwijania funkcji słuchowych danego ucznia. Program Percepcji słuchowej umożliwia swobodny wybór zadań z danej partii materiału, pozwala na przeplatanie ćwiczeń między sobą.

Walory terapeutyczne technik komputerowych są oczywiste, niemniej należy pamiętać, o właściwym zastosowaniu programów komputerowych. Wykorzystanie głównie w terapii programów komputerowych może prowadzić do negatywnych postaw u dziecka, ponieważ nie zawiera dwustronnego kontaktu dziecka z osobą dorosłą. Powinno się je wobec tego traktować jako środek wspomagający nauczanie, działanie profilaktyczne, stymulujące, czy też terapię. Tu ważną rolę odgrywa Nauczyciel/ Terapeuta pełni nadzór nad działaniami wykonywanymi przez dziecko. Jednocześnie sam program Percepcja słuchowa zabezpiecza przez takimi działaniami, gdyż strony nie przesuwają się automatycznie.

Warto zwrócić uwagę, że zbyt częste stosowanie przez dziecko tego samego programu może wyrobić w nim pewien schemat postępowania. Nauczyciel/ Terapeuta powinien zwracać uwagę czy dziecko nie wykonuje automatycznie ćwiczeń, gdyż nie rozwija to motywacji do dalszych działań oraz nie działa terapeutycznie, nie usprawnia funkcji percepcji słuchowej. W tym celu służy raport z wykonanych działań, który pozwala Nauczycieli/ Terapeucie na kontrolę już wykonanych zadań przez dziecko.

Warto podkreślić, że do programu zostały dołączone również pomoce tradycyjne, np. instrumenty: trójkąt i pudełko akustyczne prostokątne czy też kolorowe plastikowe żetony i drewniane kolorowe patyczki. Można skorzystać również z poradnika metodyczny, w którym zostały opisane sposoby wykorzystania ćwiczeń. Na platformie Percepcja słuchowa znajdują się również karty pracy z pomocami tradycyjnymi, które można wydrukować dla dziecka/ucznia jako pracę domową, czy też jako podpowiedź do pracy dla rodziców w domu.

Zachęcam do zapoznania się z programem Percepcja słuchowa.

Bibliografia:

1. Dylon, E. (2007). Edukacja multimedialna – wykorzystanie edukacyjnych programów komputero- wych w terapii pedagogicznej. W: M. Kostka-Szymańska, G. Krasowicz-Kupis (red.), Dysleksja – problem znany czy nieznany?
2. Juszczyk, S. (1997). Informatyczne środki dydaktyczne w edukacji wczesnoszkolnej. W: H. Moroza (red.), Współczesne tendencje w teorii i praktyce nauczania początkowego. Katowice.
3. Kowaluk-Romanek, M. (2014). Nowe technologie we wspomaganiu rozwoju dzieci i młodzieży ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się. Edukacja-Technika-Informatyka, 5(2), 74–81.
4. Krasowicz-Kupis, G. (2009). Psychologia dysleksji. Warszawa: PWN.
5. Siemieniecki, B. (2005). Komputerowa diagnostyka i terapia pedagogiczna- uwagi wstępne. W: B. Siemieniecki (red.), Komputer w pedagogice specjalnej (s. 8–25). Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
6. Urbanek, B. (2013). Media w edukacji – pedagogiczne aspekty ich wykorzystania Media w edukacji – pedagogiczne aspekty ich wykorzystania. Nauczyciel i szkoła, 1(53), 229–248.
7. Walencik-Topiłko, A. (2005). Wykorzystanie programów komputerowych w profilaktyce, diagnozie i terapii logopedycznej. W: T. Gałkowski, E. Szeląg, G. Jastrzębowska (red.), Podstawy Neurologopedii. Podręcznik akademicki (pp. 1019–1027). Opole: Uniwersytet Opolski.
8. Watoła, A. (2006). Komputerowe wspomaganie procesu kształtowania gotowości szkolenj dzieci sześcioletnich. Toruń: Adam Marszałek.