Obdarzamy kogoś uśmiechem, gdy ktoś uśmiecha się do nas. Gdy jest ciemno, odczuwamy niepokój. Gdy ktoś płacze, współczujemy mu, próbujemy pocieszyć. Gdy czegoś nie chcemy zrobić, a ktoś ciągle nakłania nas do zrobienia tego, złościmy się. Te i wiele innych zachowań dla większości z ludzi jest typowe. Jednak są też osoby, które reagują nieadekwatnie do sytuacji…
Są takie osoby, które widząc kogoś płaczącego mogą odejść lub zacząć śmiać się, które w trakcie jakiegoś występu zamiast zachwytu będą krzyczeć lub używać wulgaryzmów, które w kontaktach z innymi osobami będą wycofywać się, odwracać, w końcu, które będą unikać kontaktów z innymi osobami, będą w zachowaniu odznaczały się sztywnymi wzorami postępowania. Takie osoby z problemami emocjonalno-społecznymi są wśród nas.
Dzisiejszy artykuł poświęcony będzie osobom z autyzmem, u których widoczne są zaburzenia w zakresie emocjonalno-społecznym.
Aby jednak mówić o tych zaburzeniach u osób z autyzmem, w pierwszej kolejności warto odnieść się do tego, czym są w ogóle emocje i dlaczego są tak ważne w naszym rozwoju?
CO ZNAJDZIESZ W TYM ARTYKULE?
- CZYM SĄ EMOCJE?
- DLACZEGO TAK ISTOTNY JEST PRAWIDŁOWY ROZWÓJ EMOCJONALNO-SPOŁECZNY?
- JAKIE TRUDNOŚCI W SFERZE EMOCJI PRZEJAWIAJĄ OSOBY Z AUTYZMEM?
- POMOCE, KTÓRE MOŻNA WYKORZYSTAĆ DO NAUKI NAZYWANIA I ROZPOZNAWANIA EMOCJI
- PROPOZYCJE ZABAW I ĆWICZEŃ DO PRACY NAD EMOCJAMI + KARTY PRACY
Czym są emocje?
Emocjami są: smutek, radość, lęk, złość, podekscytowanie, zniecierpliwienie, itp.
Emocje ściśle powiązane są z naszym ciałem, któremu towarzyszą różne doznania np.: drżenie ciała, gdy odczuwamy strach lub podekscytowanie, pocenie się dłoni, gdy jesteśmy zdenerwowani, przyspieszone bicie serca w sytuacjach niepokoju, uczucie mrowienia w brzuchu, gdy jesteśmy podekscytowani, uczucie, że mamy nogi z waty, gdy boimy się czegoś bardzo, itp.
Czyli czym są właściwie emocje? Przeglądając różne strony internetowe, jak również pozycje książkowe znajdziemy informację, że emocje to nasze subiektywne odczucia i związane z nimi reakcje i zachowania.
Dzięki emocjom czujemy i reagujemy w określony sposób na otaczający nas świat, podejmujemy określone działania lub wstrzymujemy się od nich.
Dlaczego tak istotny jest prawidłowy rozwój emocjonalno-społeczny?
Prawidłowy rozwój emocjonalny wpływa m.in. na:
- prawidłowe odczytywanie emocji, intencji, myśli innych osób,
- poprawne reagowanie na emocje innych osób,
- właściwe odczytywanie uczuć i oczekiwań innych osób,
- poprawne nawiązywanie kontaktów z innymi osobami,
- umiejętność zabawy z rówieśnikami (zarówno na inicjowanie zabawy, ale także wchodzenie określoną rolę w trakcie zabawy tematycznej),
- nabywanie umiejętności poznawczych w zakresie np.: rozpoznawania nie tylko podstawowych emocji takich jak: radość, gniew, smutek, lęk, ale i tych bardziej złożonych jak: podekscytowanie, miłość, duma, itp.,
- rozwój umiejętności radzenia sobie z codziennymi sytuacjami,
- jak również rozumienie zasad społecznych.
Emocji uczymy się, obserwując innych ludzi. Dziecko widząc reakcje swoich bliskich w określonych sytuacjach oraz konsekwencje takiego a nie innego zachowania, poznaje po pierwsze, różne emocje i to, w jaki sposób przejawiają się, po drugie, reguły obowiązujące w kontaktach międzyludzkich.
Ponadto pokazując dzieciom różne nasze zachowania w różnych sytuacjach, pokazujemy im, że emocje są czymś naturalnym i wpisanym w nasze życie.
Jakie trudności w sferze emocji przejawiają osoby z autyzmem?
Autyzm to zespół zaburzeń, wśród których możemy wymienić deficyt m.in. umiejętności społecznych i tych związanych z emocjami.
Już w okresie niemowlęcym można zauważyć pewne nieprawidłowości w rozwoju emocjonalno-społecznym, bowiem dzieci dotknięte tym zaburzeniem najczęściej od najmłodszych lat nie wykazują zainteresowania kontaktami z najbliższymi osobami.
Ten brak kontaktu dotyczy nie tylko osób, które pojawiają się w jego życiu czy to systematycznie, czy to okazjonalnie, ale bardzo często matki, gdzie w pierwszych miesiącach życia dziecko potrzebuje jej bliskości.
Widoczny będzie także u tych dzieci często brak reakcji, jaka powinna pojawić się w momencie wyciągania w ich kierunku rąk. Często również nie odwzajemniają uśmiechem czyjegoś uśmiechu.
Z kolei w okresie przedszkolnym dostrzec można trudności lub w ogóle brak wchodzenia w jakiekolwiek relacje z rówieśnikami. Często zauważalne są już wtedy dysfunkcje komunikacyjne, które dodatkowo utrudniają kontakty.
Dziecko autystyczne z reguły bawi się samo, nie szuka „kompana” do zabawy. Jego zabawy są najczęściej schematyczne. Trudność sprawiają także jakiekolwiek zabawy tematyczne. Dziecko autystyczne najczęściej nie podejmuje próby wejścia w swoja rolę w trakcie zabawy (jeśli już jest w grupie rówieśników), ze względu na brak rozumienia reguł i określonych zachowań społecznych.
Omawiając kwestię zaburzeń emocjonalnych u osób z autyzmem, warto zwrócić uwagę na to, w jaki sposób zachowują się w kontaktach z innymi osobami. I tak zauważyć można, że te osoby często (ale nie zawsze tak musi być):
- nie potrafią prawidłowo odczytywać emocji innych osób, ale też często niewłaściwe reagują na ich zachowania,
- charakteryzuje ubogość w wyrażaniu swoich emocji nie tylko poprzez mimikę, ale także gest, intonację głosu,
- reagują nieadekwatnie do zaistniałej sytuacji,
- mają trudność w rozumieniu przyjętych zasad społecznych,
- są nieświadome uczuć i myśli, pragnień innych osób,
- odznaczają się obojętnością w kontaktach,
- ignorują często osoby z otoczenia,
- nie nawiązują kontaktu wzrokowego, a podczas jakichkolwiek kontaktów zachowują dystans.
Warto tutaj jednak podkreślić, że zdolności emocjonalno-społeczne dzieci z autyzmem są zróżnicowane. Wyżej został wymieniony szereg zaburzeń związanych z omawianym tematem, jednak nie znaczy to, że wszystkie i w tym samym stopniu będą zauważalne w zachowaniu każdego dziecka autystycznego. Ponadto należy także podkreślić, że występowanie zaburzeń w tym zakresie nie oznacza jednoznacznie, że osoba z omawianym zaburzeniem nie będzie w stanie nigdy utrzymywać kontaktów społecznych. Niezbędna jest tutaj jednak terapia w tym zakresie.
Poniżej znajdują się propozycje kilku ćwiczeń, które można wykorzystać w pracy nad emocjami:
-
Poznawanie emocji
Nasze emocje powiązać możemy nie tylko z określonym zachowaniem, sposobem mówienia, intonacją, ale także z wyrazem twarzy. Gdy jesteśmy szczęśliwi, na naszej twarzy pojawia się szeroki uśmiech. Gdy jesteśmy smutni, nasz wyraz twarzy jest ponury, może pojawić się łza, z kolei gdy jesteśmy źli, pojawia się specyficzny grymas, brwi przyjmują określony układ, itp. Opowiadając o emocjach, warto dziecku autystycznemu pokazać obraz twarzy charakterystyczny dla danej emocji. I tu można: wykorzystać gotowe ilustracje, zademonstrować osobiście emocję.
-
Rozpoznawanie emocji
Oprócz pokazywania i nazywania emocji, warto skupić się także na ich rozpoznawaniu i nazywaniu przez dziecko. Można tutaj wykonać szereg ćwiczeń tj.: gra memo, gdzie dziecko ma odszukać dwie takie same twarze, lub dwie różne twarze pokazujące taką samą emocję (drugi wariant jest trudniejszy, ponieważ wymaga od dziecka powiązania zdobytych informacji), układanie np. z klocków twarzy przedstawiającej określoną emocję. Nie można także zapomnieć tutaj o nazywaniu emocji. Dziecko po wykonaniu danego zadania, po odszukaniu określonej emocji, itp., powinno nazwać emocję czy to werbalnie, czy to przy wykorzystaniu alternatywnych metod komunikacji, jeśli nie komunikuje się za pomocą mowy.
Poniżej możesz pobrać przykładowe karty pracy z zabawą na rozpoznawanie i nazywanie emocji.
POBIERZ PRZYKŁADOWE KARTY PRACY
Cały zestaw kart pracy dołączamy każdorazowo przy zakupie wybranych pomocy do nauki emocji z naszego sklepu: ZOBACZ TU!
-
Praca z lusterkiem
Mówiąc o emocjach, można także w ćwiczeniach wykorzystać lustro. Dziecko patrząc na swoje odbicie oraz na odbicie osoby mu towarzyszącej, będzie mogło zobaczyć, jak twarz drugiej osoby wygląda, jak zmienia się pod wpływem emocji. Będzie mogło także spróbować mimiką wyrazić określoną emocję.
-
Ćwiczenia z kartami pracy
Pracę ułatwić mogą także różnego rodzaju karty pracy. Na rynku dostępne jest mnóstwo materiałów, bazujących na emocjach. Pracując z dziećmi z autyzmem, warto tak je dobierać, by były proste, bez zbędnych szczegółów, które mogłyby utrudnić odbiór i samo wykonanie zadania. Osobiście polecam pozycje, które bazują na prostych zdjęciach lub ilustracjach przedstawiających różne sytuacje z życia, które można połączyć z daną emocją. Przykładowo: zdjęcie dziecka, które bawi się misiem, możemy połączyć z radością. Dziecko, które zobaczyło mysz, możemy utożsamiać z lękiem, itp.
Poniżej możesz pobrać przykładowe karty pracy.
POBIERZ PRZYKŁADOWE KARTY PRACY
Cały zestaw kart pracy dołączamy każdorazowo przy zakupie wybranych pomocy do nauki emocji z naszego sklepu: ZOBACZ TU!
-
Kontakt z rówieśnikami
Jeśli mamy możliwość wejść z dzieckiem autystycznym w grupę, to według mnie, będzie to doskonała terapia dla tego dziecka. Bowiem obcowanie z określonymi prawidłowymi zrachowaniami w określonych sytuacjach, poznawanie w praktyczny sposób obowiązujących zasad, może doskonale oddziaływać na dziecko, które zasad nie rozumie. Należy tutaj jednak dobrze przygotować dziecko do takiego wejścia w grupę, ponieważ może różnie zareagować. Należy wziąć tutaj pod uwagę możliwości i umiejętności dziecka jak również jego lęki.
Aby dziecko z autyzmem potrafiło rozpoznawać prawidłowo emocje, aby potrafiło odczytywać intencje, myśli innych, aby właściwie reagowało na ujawniane emocje drugiej osoby, w końcu aby rozumiało zasady panujące w kontaktach społecznych, aby uczestniczyło w kontaktach z innymi osobami należy stale wspierać go w rozwoju jego umiejętności emocjonalno-społecznych.
Więcej pomocy do pracy nad emocjami znajdziesz w sklepie Arante.pl
Sprawdź w arante.pl
Autor:
Dorota Kośkiewicz
Wieloletnia nauczycielka języka polskiego, oligofrenopedagog, surdopedagog, logopeda, terapeuta pedagogiczny, pasjonatka nauki przez zabawę.